Hemedti: Sudan'ı Kana Bulayan Milis Lideri Kimdir?

Redhwan Al-khutabi / Fokus+

Sudan’ın karmaşık siyasi sahnesinde bir isim son yıllarda diğerlerinden çok daha fazla öne çıkıyor: Muhammed Hamdan Daglo, nam-ı diğer Hemedti. Onun hikayesi, Darfur çöllerinde deve ticaretiyle başlayan sade bir yaşamdan, Sudan’ın en güçlü ikinci adamı olmaya uzanıyor.

Bugün Hemedti, Afrika’nın en zengin ve etkili milislerinden birinin lideri; hem ülke ekonomisinin hem de siyasetinin büyük bir kısmını kontrol ediyor.

Bu hikaye sadece hırslı bir adamın yükselişi değil; aynı zamanda Sudan’daki iktidar yapısının nasıl aşiret, para, silah ve siyasetin kesişiminde şekillendiğinin canlı bir örneğidir.

Kabile kökleri 

1975’te Kuzey Darfur’da doğan Hemedti, zorlu çöl hayatında büyüdü. Genç yaşta okulu bırakarak deve ve koyun ticaretine yöneldi; Libya, Çad ve Mısır arasında dolaşarak hem ticari hem de kabilesel bağlantılar kurdu.

Bu ağlar, ileride kuracağı küçük milis gücünün temelini oluşturdu. Başlangıçta amacı, ticaret kervanlarını korumak ve haydutlara karşı savunma sağlamaktı.

Ancak 2003’te Darfur savaşı patlak verdiğinde, bu milis yapısı Hemedti’nin kaderini değiştirdi. Sudan hükümeti, isyanı bastırmak için “Cancavid” olarak bilinen Arap kabile milislerini silahlandırdı. 

Sudan eski cumhurbaşkanı Ömer el Beşir ve Hemedti.

Hemedti de bu süreçte hızla yükseldi; önce sınır istihbarat birimlerinin başına geçti, ardından Sudan eski cumhurbaşkanı Ömer el Beşir’in kararıyla 2013’te kurulan Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK)’nin lideri oldu.

Darfur’da altın ve kan

Hemedti’nin kaderinde asıl kırılma noktası 2012’de geldi. Afrika’nın en zengin madenlerinden biri olan Cebel Amir’de altın bulundu. Bölgedeki hakimiyet için eski Cancavid lideri Musa Hilal’le giriştiği savaş sonunda galip çıkan Hemedti, hem madeni hem de devasa serveti kontrol altına aldı.

Artık sadece bir milis lideri değil, aynı zamanda Sudan’ın en büyük altın tüccarlarından biriydi. Bu servet, ona orduya ve devlete olan bağımlılığını kırma gücü verdi.

Ülke ekonomik krizlerle sarsılırken, Hemedti servetini büyüttü; kabile şeyhlerine, siyasilere para dağıttı, para siyasetiyle etkisini genişletti.

Beşir’in gölgesinden darbelerin perde arkasına

Yıllarca Beşir’in en sadık adamı olarak görülen Hemedti, rejimin güvenlik kolu gibiydi. Beşir ona general rütbesi verdi, ayrıcalıklar tanıdı. Ancak iktidar sarsılmaya başlayınca, Hemedti dengeyi kendi lehine çevirdi.

Abdulfettah el Burhan.

2019’da Beşir devrilirken, Hemedti askeri geçiş konseyinin en güçlü isimlerinden biri olarak öne çıktı ve Abdulfettah el Burhan’ın yardımcısı oldu.

Fakat aynı yıl Genelkurmay binası önündeki oturma eyleminin kanlı bir şekilde bastırılması sonrasında, Hemedti’nin siyasi hedeflerine dair kuşkular arttı. Buna rağmen, ülkenin zayıf devlet yapısı ve sivil-asker bölünmesi sayesinde gücünü korumayı başardı.

Kırılgan ittifak, kanlı çatışma

Beşir sonrası dönemde Hemedti ile Burhan arasındaki ortaklık uzun sürmedi. İktidarın paylaşımı üzerine kurulan bu ittifak, zamanla açık bir rekabete dönüştü.

Burhan, Hızlı Destek Kuvvetlerini orduya entegre ederek tek komuta sistemini sağlamak istiyordu. Hemedti ise kendi ordusunun ve bütçesinin bağımsız kalmasında ısrar etti.

Bu gerilim, Nisan 2023’te patladı ve iki generalin çekişmesi Sudan’ı iç savaşa sürükledi. Her iki taraf da devleti koruyan meşru güç olduğunu iddia ederken, olan yine halka oldu,  binlerce kişi hayatını kaybetti, milyonlarca kişi yerinden edildi.

Devrimci mi, kiralık savaşçı mı?

2019’dan bu yana Hemedti kendini reformcu bir figür olarak sunmaya çalışıyor. Demokrasi, halkın hakları, özgürlük gibi kavramlarla konuşuyor; devrimin adamı olarak anılmak istiyor.

Ancak Darfur’daki geçmişi ve HDK güçlerinin Hartum’daki ihlalleri, bu imajı her seferinde gölgeliyor.

Destekçileri onu merkez elitlerin iktidar tekeline son veren güçlü bir lider olarak görse de, eleştirenler için o, milis düzeninin devletin yerine geçtiği tehlikeli bir dönemin sembolü.

Devlet sonrası dönemin sembolü

Hemedti’nin hikayesi sadece Sudan’a özgü değil; devlet otoritesinin çöktüğü birçok Arap ülkesinde tekrarlanan bir senaryo.

Silah, altın ve kabile meşruiyetiyle yükselen yeni güç merkezleri, devleti geride bırakıyor.

Bir zamanlar Darfur’da deve ticareti yapan bu adamın, bugün Birleşmiş Milletler ve büyük güçlerle müzakere masasına oturması, Sudan trajedisinin en çarpıcı özeti.

Hemedti’nin hikayesi, bir ülkenin nasıl savaş ağalarının elinde yönünü kaybettiğini anlatıyor.