İnönü Üniversitesi Bilgi ve Erdem Topluluğu hanımlara yönelik "Ramazan Sohbetleri" programının ikincisini İlahiyat Fakültesi Camii Seminer Salonunda Dr. Ögr. Üyesi Selahattin Yıldırım ile "Hz. Peygamberin Öğretim Metodu " konusunu gerçekleştirdi.

Selahattin Yıldırım sözlerine şöyle başladı:

Son peygamber Hz Muhammed (sas) bir muallim olarak gönderilmiştir. Allah Teâlâ Rasulüne diyor ki "Biz sana bu Kur'an'ı verdik ki , insanlara müminlere Kur'an'ı açıklayasın yani öğretesin."

Allah Teâlâ böyle bir vazifeyi yani beyan vazifesini Hz Peygambere verdi. Beyan vazifesi eğitimle, öğretimle olur. Ama bir tek beyan vazifesi değil tebliğ ve tezkiyede vardır. Hz. Peygamber bu vazifelerini yaparken nasıl bir yöntem ve metod ile eğitmiştir.

Hz peygamberin eğitim metodunun başında muhatabının bilgi düzeyini, anlayış ve kavrayış düzeyini baz alması gelir. Karşıdakinin bilgi düzeyine göre cevap verirdi. Mesela bir bedevi geldiğinde o bedevinin anlayacağı dilden cevap verirdi. Bir başkası geldiğinde bilgi düzeyi yüksekse ona göre cevap verirdi. Bir eğitimci karşıdakinin eğitim düzeyini bilmezse ve ona dikkat etmezse bilgi düzeyini bilmeden bir şeyler verirse bu eğitim zaten başarısız olur. İstenilen sonuç elde edilemez. Bir örnek verecek olursak. Bir gün peygamberimizin yanına bedevi birisi geliyor. Kendisinin bir çocuğu olmuş. Kendisi beyaz tenli ama çocuğu esmer tenli. Bundan kuşkulanmış. Eşini itham etmiş. Acaba bu çocuk benden değil mi diye. Peygamber Efendimiz ona şöyle demiş: " Senin develerin var değil mi? Peki diyor anne babası kızıl olan bir deveden beyaz bir deve doğar mı diyor. Adam evet doğar diyor. Neden öyle oluyor diyor. Ona soru soruyor yani soruya soruyla karşılık veriyor peygamberimiz. Peygamberimiz bazı sorulara sorularla cevap vermiştir. Dünya ve ahirette bizim yararımıza olan şeyleri sor diyor. Ahiretin için ne hazırladın bugün vefat etsen elinde ne var. Kur'an-ı Kerim Hz Peygamberin bir Muallim olduğunu ifade ediyor. Peygamberimiz eğitim metodunda şefkatten, merhametten, yumuşak sözlülükten taviz vermezdi. Bizler de Hz Peygamberin eğitim metotlarını öğreneceğiz. Böyle yaparsak Hz Peygamber'i kendimize rehber edinmiş  oluruz. Eğitim öğretimde nebevi metodu bilmediğimizden dolayı Müslümanlara yararlı olamıyoruz.

İslâm dışındaki eğitim baskıyla zorlamayla yapılıyordu. Şiddete başvurarak insanlara bir şeyler öğretilmeye çalışılıyordu. Ama Müslümanlarda da böyle vardı. Tabiki Müslümanlarda olmamalıydı. Niye Müslümanlarda olmamalıydı? Çünkü müslümanlar Hz peygamber (sas)'i kendilerine örnek alıyorlardı. Dolayısıyla onu örnek alıyorsanız onun eğitim metodunu da örnek almalısınız. Mesela biraz önce Enes b Mâlik'ten bahsettik. Hz Peygamber Medine'ye geldiğinde o daha çocuktu. Onu getirdiler Hz Peygambere teslim ettiler. Sen onu eğit dediler, ona öğret dediler. O da sana yardımcı olsun dediler. Hz Peygamber ona öğretti, onu eğitti. Enes bin Mâlik'in şahitliği burada çok önemli. Şöyle demiştir : "Ben Hz Peygambere 10 yıl hizmet ettim. Bana birgün bile  şiddet uygulamadı, bana tokat atmadı, bir fiske bile vurmadı. Hatta bir yanlış yaptıysam niye bunu böyle yaptın demedi. Bana çıkışmadı" demiştir dedi. Kur'an'a baktığımızda Kur'an' ı Kerim'de bazı kıssalar var. Bu kıssalar niye anlatılmıştır?

Bir hikaye olsun diye değil. Her birisinde bir mesaj vardır. Mesela Hz. Lokman evladına tevhidi anlatıyor, İslam'ı anlatıyor. Ama bunu yaparken Ey oğulcuğum tabirini kullanıyor. Yumuşak davranıyor.

 Şimdi Hz Peygamberin eğitim metoduna bir örnekte Suffa'dan verelim dedi:

Suffa'da genç sahabiler kalıyordu. Orada bulunan geçen sahabilerden biri hatırasını anlatıyor. Diyor ki "bizler 20 yaşında gençlerdik. Medine'ye geldik Suffa'da kaldık. Bir aya yakın bir süre onun ders halkalarına katıldık, sohbet ettik. Bir süre geçtikten sonra Hz. Peygamber bizim halimizi hatırımızı sordu. Geride kimleriniz var aileden diye sordu. Sonra siz ailelerinizi özlediniz. Artık yeter ailelerinize dönün onların size ihtiyacı var. Siz onları özlemişsinizdir onlarda sizi özlemiştir. Siz buradan gittiğiniz zaman onlara da öğrendiklerinizi anlatın. Onları da bu bilgilerden istifade ettirin, onları da eğitin demiştir."

Buradan çıkaracağımız şey Hz Peygamberin muhatabının duygularını dikkate aldığını anlarız. Onların özlem çektiğini anlayınca hemen evinize gidin diye söylemiştir dedi.

Daha sonra Yıldırım Hz Peygamberin öğretim metodunda takip ettiği yöntemlere değindi:

Hz Peygamberin Öğretim Metodları:

-Anlattığı şeyleri öncelikle kendiside uygulardı.

-Anlattığı şeylerin kişinin dünya ve ahiretine fayda sağlamasına dikkat ederdi.

-Muhatabının bilgi düzeyini ön plana alarak muhatabına bir şeyler öğretirdi.

-Öğreticilik yaparken ahlaki ilkelerden hiçbir zaman taviz vermezdi.

-Tedrici bir metodla anlatırdı anlattıklarını.

 -Eğitimde insanları usandırmazdı. Yani sürekli konuşan, anlatan birisi değildi.

-Öğrenenlerin ferdi farklarını da göz önünde bulundurur ona göre anlatırdı.

- Zekalarını açmak için diyaloglarla, soru sorarak öğretirdi.

-Akli ölçülerle konuşarak öğretirdi.

-Teşbih ve benzetmelerde bulunarak öğretirdi.

-Toprak üzerine şekil çizerek öğretirdi.

-Öğretirken sözlü ifade ve el işaretini bir arada kullanırdı.

- Bir şeyin haramlığını tekid için onu ellerini yukarıya kaldırarak öğretirdi.

- Ashab sormadan anlatırdı.

- Sual soranın sorusuna cevap verirdi.

- Hükmü tam olarak ifade etmek için soru sorandan sorusunu tekrarlamasını isterdi.

- Ashabını alıştırmak için sorunun cevabını onlara havale ederdi. Siz söyleyin derdi.

- Bir şeyi bilen kimseyi cevabı doğru verdiğinde övmek için sınardı.

- Önünde olan bir olaya suküt ederdi ve onaylamasıyla öğretirdi.

- Öğretmek için münasib durumları fırsat bilirdi.

- Şaka ve latifeyle öğretirdi.

- Öğrettiğini yeminle tekid ederdi.

- Vurgulamak için sözünü 3 kez tekrarlardı dedi.

Rabbim Hz peygamber (sas) 'i her konuda takip eden, ona ittiba eden Salih kullarından eylesin bizleri. Onun yolundan gitmeyi, onu takip etmeyi, onun sünnetine sarılmayı bizlere nasib etsin inşallah diyerek sözlerini son verdi. 

"Bir Eğitimci Olarak Hz Muhammed ve Öğretim Metodları" Abdulfettah Ebu Gudde'nin "Bir Eğitimci Olarak Hz Muhammed ve Öğretim Metodları" eserini eğitimcilere mutlaka okuması için tavsiyede bulundu. 

Haber: Gülcan Canpolat - Seher Kızılbağ