Kutsal kitaplarda yer alan Hz. Yusuf kıssası, önemli bir inceleme konusudur. >Söylem analizi yöntemine¹ başvurulan bu yazıda Yûsuf 12/45.-46. ayetler ışığında unutma ve hatırlama fenomenlerinin ele alınması amaçlanmaktadır. Hz. Yusuf'un hapishane arkadaşının onu unutma ve hatırlama süreci incelenecek ve bu sürecin arkasındaki psikolojik ve toplumsal etkenler tahlil edilecektir. Bu çalışmanın, Hz. Yusuf kıssasının yeni bir bakış açısıyla yorumlanmasına, unutma ve hatırlama olgularının insan psikolojisi ve davranışları üzerindeki etkisi hakkında daha derin bir anlayışa katkıda bulunması beklenmektedir. Elde edilen bulgulara göre Hz. Yusuf'un hapishane arkadaşının onu unutma ve hatırlama süreci, insan psikolojisi ve sosyal dinamiklerin karmaşıklığını yansıtmaktadır. Bu bulgular; edebiyat, psikoloji ve sosyoloji gibi alanlarda çalışan araştırmacılar için yararlı olabilir.

Unutma ve Hatırlama Arasındaki İnce Çizgi

Hz. Yûsuf’un hapishane arkadaşlarından ikisi hapisten çıkarılmış, biri öldürülme cezası almış diğeri ise melikin yanında çalışmaya başlamıştı. Bir süre sonra melik bir rüya görmüş ancak anlamını ne kendisi ne de ileri gelenler bilebilmişti: “O iki kişiden kurtulmuş olanı nice zaman sonra hatırladı ve dedi ki: Ben size bunun yorumunu haber veririm, hemen beni gönderin.” (Yûsuf 12/45). Ayetteki “nice zaman sonra(أمة)” kısmına kelimenin farklı bir okunuşundan hareketle “unutma (أَمْتٍ)” anlamı da verilmiştir. Bu durumda Hz. Yûsuf’un hapishane arkadaşı, onu unuttuktan sonra hatırlamış olur. Hz. Yûsuf’a hapishanede arkadaşlık etmiş kimsenin “hemen beni gönderin” demesi, melikin yanındaki bir grup önde gelene dönük olabileceği gibi saygıyla melike hitap da olabilir. Onun bu talebinin karşılandığı sonraki ayetten anlaşılmaktadır. Onun melik ve adamlarına birlikte hitap etmiş olmasına da engel yoktur. Yine onun, Hz. Yûsuf’u ziyaret amacıyla hapishaneye “gönderilme izni” alabilmek için izin makamına ikna edici şeyler söylemiş olsa gerekir. Hz. Yûsuf’un hapishaneden çıkmış olan arkadaşının muhtemel sözleri, melikin rüyasını yorumlayabilecek yetkinlikteki Hz. Yûsuf’un faziletlerine ilişkindir.

Kuraklığın Gölgesinde Melikin Rüyası

Sıddîk, doğruluğun zirvesidir ve hapishane arkadaşı ona öyle hitap etmeyi uygun görmüştür; çünkü o, daha önce hapiste birliktelerken onun doğru bir kimse olduğunu ve rüyaları da vahyî bilgi yardımıyla doğru anlamlandırdığını biliyordu: “Ey özü sözü doğru Yûsuf! Bize yedi zayıf ineğin yediği yedi şişman inek ve yedi kuru başağın yediği diğer yedi başak hakkında açıklama yap. Belki insanlara dönerim de umulur ki (tabirini) bilirler, dedi.” (Yûsuf 12/46). Melikin rüyasının melikten duyulduğu şekliyle lafzen aktarımı, elçilik yapanın elçilikteki başarısını göstermektedir. Rüyadaki “yedi kuru başağın yediği diğer yedi başak” ifadesi, yedi kuru başağın yedi yeşil başağın nemini alması şeklinde yorumlanmıştır. Eski hapishane arkadaşının “Belki insanlara dönerim” demesi deo dönemde yol emniyetinin olmadığı anlamına gelebilir. Ayrıca bu ifade, onun ne konuştuğunu düşünüp tartan biri olduğunu gösterir. Yine onun, “insanlar” derken amacı, sadece meliki kastetmek ve onu yüceltmek olabilir. Yine Hz. Yûsuf’un “Belki insanlara dönerim” sözü, Hz. Yûsuf’un bulunduğu hapishanenin yerleşim birimlerinden uzak olduğunu akla getirmektedir. Hz. Yûsuf’un eski hapishane arkadaşının “umulur ki (tabirini) bilirler” ifadesi ise “Umulur ki rüya yorumu nedeniyle Yûsuf’un değerini bilirler.” şeklinde anlaşılabilir. Onun bu konuda kesin konuşmaması ise ileri gelenlerin Hz. Yûsuf’un değerini bilmemeleri, rüya yorumunu dikkate almamaları ihtimali nedeniyledir. Melik, bu rüya yorumunun ardından Hz. Yûsuf’un değerini anlamış ve onun hapishaneden çıkarılma sürecini başlatıp sonuçlandırmıştır (Yûsuf 12/50-54).

Sonuç

Bu analiz, Yûsuf 12/45.-46. ayetler ışığında sosyolojik ve psikolojik unsurları ortaya çıkarmak suretiyle insan ilişkilerinin karmaşıklığını ve toplumsal dinamiklerin etkisini vurgulamaktadır. Hz. Yûsuf’un eski hapishane arkadaşının ifadeleri; güven, yardımlaşma ve iletişim gibi temel sosyolojik kavramları yansıtmaktadır. Hz. Yûsuf'un hapishane arkadaşının melikle ve ileri gelenlerle iletişiminin güçlü olduğu söylenebilir. Yapılan bu analizde bellek süreçleri, içsel motivasyon ve toplumsal algı gibi psikolojik unsurlar da öne çıkmaktadır. Sonuç olarak, Hz. Yûsuf kıssası, insan zihninin ve ilişkilerinin karmaşıklığını ve toplumsal etkileşimlerin derinliğini anlamak açısından son derece önemli bir ilham kaynağıdır.