Orta Asya'ya bitişik bölgenin istikrar ve ekonomik kalkınmasına büyük katkı yapacağına ve aynı zamanda bölgenin stratejik dengelerini belli ölçülerde değiştireceğine yıllardır inanılan bir doğalgaz hattı projesi var.

Önceleri Trans-Afganistan Hattı (TAP) olarak anılan bu hat, daha sonra TAPI hattı olarak anılmaya başlandı. TAPI'nın açılımı da bugün Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan şeklinde. Hindistan, projeye 2008 yılında katıldı.

Esasen proje, ilk olarak 1995 yılında Türkmenistan ve Pakistan'ın bir ön anlaşmasıyla ortaya çıktı. 1996 yılında projeyi hayata geçirmek üzere başını Amerikan Unocal şirketinin çektiği CentGas adlı konsorsiyum kuruldu ve çalışmalarına başladı. Afganistan'da iktidarı ele geçiren Taliban, CentGas ile anlaşmaya vardı. Ancak önce Rus Gazprom, daha sonra Unocal'ın çekilmeleriyle proje askıya alındı.

Bu durum, Taliban'ın 2001 yılı sonlarında devrilmesine kadar devam etti. Daha sonra TAPI yeniden gündeme geldi ve 2002 yılında Türkmen, Afgan ve Pakistan liderlerinin yeniden anlaşmalarıyla proje canlandı, destek gördü ve gerçekleşme yolunda mesafe kaydetmeye başladı.

Nitekim, bu gelişmelerin sonunda iki gün önce (18 Aralık Cumartesi) Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'ta bir araya gelen Türkmen lider Berdimuhammedov, Afgan lider Karzai, Pakistan lideri Zerdari ve Hindistan'ın Petrol ve Doğalgaz Bakanı Murli Deopra, TAPI projesinde yeni ve umut vaat eden bir anlaşma imzalamış bulunuyorlar.

Muhtevası tam olarak açıklanmayan bu anlaşma, projesi Asya Kalkınma Bankası tarafından hazırlattırılan çerçeveye göre gerçekleştirilecek. Bu projeye göre, TAPI hattı 1.680 kilometre olacak. Türkmenistan'ın en zengin gaz sahası olan Devletabad'dan başlayıp Afganistan'da Herat ve Kandahar'ı birbirine bağlayan ekspres yola paralel döşenecek, buradan Pakistan'daki Ketta (Quetta) ve Multan şehirleri üzerinden geçip Hindistan'a girecek ve burada iki ülke sınırında yer alan Fazilka şehrinde sona erecek. 1.420 milimetrelik çaplı borulardan meydana gelecek olan hattaki basınç da 100 atm civarında olacak. Altı kompresör istasyonunun inşa edileceği hat, yılda 33 milyar metreküp gaz taşıyacak. Maliyetinin ise 6-10 milyar dolar civarında olacağı tahmin ediliyor.

Türkmen lider Berdimuhammedov'a göre TAPI, ekonomik ve ticari faydalarının yanı sıra bölge ve ötesi üzerinde büyük bir istikrar etkisinin ortaya çıkmasına, gelişmesine de yol açacak. Projeden önemli faydalar sağlayacak olan Afgan lider Karzai de TAPI'nın gerçekleşme yoluna girmesinden çok memnun. Projeyi hâlâ gölgelemeye devam eden güvenlik problemi konusunda yönetiminin üzerine düşeni mutlaka yerine getireceğini, inşa ve güvenlik konusunda taahhütlerine sadık kalacağını özellikle vurgulamış bulunuyor.

Afgan yönetimi, bu güvenliği, hattın ülkeden geçecek olan 735 kilometrelik bölümünün önemli bir kısmını yer altında inşa ederek ve hattın güvenliğini, geçeceği yerlerdeki mahalli güvenlik güçlerini sorumlu kılarak sağlamayı planlıyor.

Amerika da TAPI'yı baştan bu yana destekliyor. Bunun başlıca sebebi, projenin İran'ın rakip projesi olan IPI (İran-Pakistan-Hindistan hattı) hattını gereksiz kılma planı ve böylece İran'ın güçlenmesini önleme arzusu elbette. Eğer TAPI, IPI'nın önüne geçerse, daha önce gerçekleşme yoluna girerse IPI'nın pek şansı kalmaz muhtemelen. Amerika'nın TAPI konusunda önem verdiği bir başka husus da hattın Türkmenistan'ın Rusya'ya olan bağımlılığını giderek azaltması elbette. Esasen Türkmenistan, bir süredir bu bağımlılığı azaltma yolunda önemli hamleler yapıyor. Bu ülke artık İran'ın yanı sıra Çin'e de gaz satıyor. TAPI gerçekleştiği takdirde söz konusu bağımlılık daha da azalacak. TAPI işte bu yüzden de çok önemli bir proje. Nitekim, daha bugünden Pakistan ve Hindistan, Türkmenistan'dan yılda 70 milyar metreküp gaz almaya hazır olduklarını söylüyorlar.

İlgili liderlerin son anlaşmasıyla gerçekleşebilir aşamaya gelen TAPI'nın önünde şüphesiz önemli zorluklar bulunuyor. Bunlar, başta güvenlik ve finans elbette. Bunlar ve diğerleri aşıldığı ve proje gerçekleştiği takdirde bölge dengelerinin ve ekonomik hayatın birçok bakımdan değişeceğine hiç şüphe yok. Bu bakımdan TAPI, ilgilenmeye değer bir proje bize göre. Türkiye de hem stratejik hesapları hem de muhtemel ekonomik çıkarları bakımından elbette TAPI ile ilgilenmelidir.

ZAMAN