Haber-Analiz: Ece Göksedef / Al Jazeera

Suriye sahasında kritik gelişmelerin yaşandığı bir dönemde başlayan 71. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na (BMGK) Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve ABD Başkanı Obama da katılıyor. Rusya’dan ise katılım Dışişleri Bakanı düzeyinde olacak. Geçen yıl BMGK’ya katılan ve Suriye konusunu çeşitli toplantılarda liderlerle görüşen Putin’in Moskova’ya dönmesinin hemen ardından, Rusya Suriye’de hava operasyonlarına başlamıştı.

Bu yıl da liderlerin gündemindeki en önemli konulardan biri Suriye olacak.

Liderlerin New York’ta bir araya gelmesinden bir hafta önce Washington ve Moskova, aylardır üzerinde çalışılan ateşkes için uzlaşmaya vardı. Şimdiden defalarca ihlâl edilen ateşkesin başarılı olması halinde IŞİD’e yönelik ortak adımlar atmak için Ortak Uygulama Merkezi kurulması planlandı.

ABD Suriye rejimi hedeflerini vurdu, Rusya’dan sert açıklamalar geldi

Ateşkesin rejim tarafından birkaç kez ihlâl edildiği öne sürülse de anlaşmayı etkileyen asıl önemli gelişme Cumartesi günü yaşandı. Rus Savunma Bakanlığı Cumartesi günü yaptığı açıklamada ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin rejim hedeflerini vurduğunu ve 62 Suriye askerinin öldüğünü duyurdu. Bu gelişmeye İran da, dışişleri bakanlığının yaptığı “Bu saldırı, ABD'nin IŞİD'i desteklediğini göstermiş oldu” açıklamasıyla sert tepki gösterdi.

Ancak ABD, hedeflerin rejime ait olduğunu bilmediğini, yanlışlık yapıldığını savunuyor. ABD Merkez Kuvvet Komutanlığı CENTCOM’dan yapılan yazılı açıklamada koalisyonun "Suriye askeri unsuru olduğu bilinen bir hedefin bilerek vurulmayacağı” belirtildi. Rusya’ya operasyon öncesi bilgi verildiği, bir itirazla karşılaşılmadığı, operasyon sırasında Rusya’dan gelen uyarıyla birlikte bombardımanın sona erdiği yazıldı. Ardından Amerikan basınına konuşan üst düzey bir Beyaz Saray yetkilisi, “Suriye askerlerinin kasıtsız bir şekilde vurulmasından üzüntü ve pişmanlık duyduklarını” söyledi.

Rusya, sert açıklamalarını sürdürürken bir yandan da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ni acil toplantıya çağırdı. Toplantıda ABD’nin BM temsilcisi Samantha Power ile Rusya’nın temsilcisi Vitaly Churkin arasında tartışma yaşandı.

Bu gelişmelerin üzerinden sadece birkaç gün geçtikten sonra Lavrov, ABD’li ve Türk mevkidaşlarıyla New York’ta bir araya geliyor.

Putin ve Obama son olarak G-20 zirvesi için gittikleri Çin’de 5 Eylül’de bir araya gelmiş; Suriye için bir uzlaşmaya varamadıklarını açıklamıştı. Geçen 15 gün içinde anlaşma sağlansa da henüz bir hafta geçmeden yaşanan anlaşmazlıklar, Lavrov’un temaslarına da yansıyacak.

Ateşkesin ve Ortak Uygulama Merkezi’nin akıbeti de bu görüşmelerde belirlenecek.

Rusya ile anlaşma ÖSO’yu olumsuz etkiledi

Rusya ile ABD’nin ateşkes anlaşmasındaki bir nokta da, Türkiye’nin destek verdiği Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) güçlerini rahatsız etti. Detayları açıklanmayan anlaşmaya göre IŞİD ve Nusra Cephesi ateşkesin kapsamı dışında kalacak. Bu hedefler, ABD ve Rusya’nın ortak operasyonlarıyla vurulacak. Ancak Nusra, yeni adıyla Şam’ın Fethi cephesi, sahada ÖSO birliklerinin olduğu bölgelerde bulunuyor. Bu grupları birbirinden ayırmak bir hayli güç.

Anlaşmanın aylarca sağlanamamasının sebebi de buydu; ABD bu güçleri birbirinden ayırmanın çok zor olduğunu belirtirken, Rusya muhaliflerin kendisini Nusra’dan ayırması gerektiği konusunda ısrarcı oldu.

Hem bu gelişmeler üzerine hem de ABD’nin PYD’ye verdiği destek gerekçesiyle; Çobanbey’e gelen ABD askerlerine tepki gösteren bazı ÖSO birliklerinin Fırat Kalkanı Harekâtı’ndan çekildiği haberleri geldi. Cumhurbaşkanı’na ABD’ye doğru yola çıkmadan önce Atatürk Havaalanı’nda düzenlediği basın toplantısında bu haberler sorulduğunda “Çünkü ÖSO'ya yönelik maalesef burada ABD'li yetkililerin davranışları süreci bu noktaya doğru itti. Fakat orada bizim yetkililerimiz, bizim Özel Kuvvet mensuplarımız ABD'li Özel Kuvvetler yetkililerini almak suretiyle oradan çıkardılar. Böylece hiç olmazsa bir sulh ile işi bitirmiş oldular” dedi.

Fırat Kalkanı nasıl etkilenecek?

Çobanbey ve Cerablus arasında kalan bölgenin IŞİD’den temizlenmesini hedef alan Fırat Kalkanı operasyonunda yer alan ÖSO birliklerinin Amerikan askerlerine verdiği tepki sonrası bölgede yaşanacak gelişmeler de New York’ta gündemde olacak.

Operasyona ABD öncülüğündeki koalisyon güçleri de destek veriyor. Ancak bölgedeki IŞİD hedeflerine yönelik bombardımanın kısıtlı olması, ABD’nin bir yandan da hem Türkiye’nin hem ÖSO’nun terör örgütü olarak kabul ettiği PYD’ye destek vermesi, bir sonraki hedef olan El Bab’a daha yavaş ilerlenmesine yol açtı. Washington’ın operasyon sırasında en fazla üzerinde durduğu konu, YPG ile ÖSO arasında çatışmasızlık sağlanması ve “IŞİD’le mücadele eden iki grubun ortak hedefe yönelmesi gerektiği” oldu.

Türkiye destekli ÖSO birlikleri El Bab’a ilerlemeye başladı ancak ABD’nin bu noktada ne kadar destek vereceği soru işareti. ABD, PKK’nın Suriye kolu olan PYD’nin silahlı gücü YPG ile girdiği Menbic operasyonu sonrasında YPG’nin daha batıya ilerlemesini durdurmuştu. Böylece Fırat Kalkanı operasyonu sırasında TSK ve ÖSO birliklerinin YPG ile çatışmaları da son haftalarda durdu.

Ancak tüm YPG’lilerin Fırat’ın doğusuna geçme sözü, Ankara’ya göre henüz tam anlamıyla yerine getirilmedi.

Bu süreçte başlayan El Bab operasyonu için de Erdoğan, ABD'ye harejetinden önce havaalanında düzenlediği basın toplantısında “Nereye gitmemiz gerekiyorsa gideceğiz” dedi:

“Bize daha fazla ilerlemeyin diyorlar. İlerleyeceğiz. Nereye gitmemiz gerekiyorsa gideceğiz. Bizim buraları bize tehdit unsuru olmaktan çıkarmamız gerekiyor.

Bunu biz daha önce görüştük. Dedik ki '90-95 km2'lik enlemde, 40-45 km2'lik boylamda güvenli bölge oluşturalım' dedik. Bizim Antalya'daki G-20 Zirvesi'nde Obama ile görüştük, kabul etti. Putin ile de görüştük. Uygulamaya gelince hepsi kayboldu. Biz bu Suriyelileri ne yapacaktık? Oraya yerleştirmeye başlayacaktık. Şu ana kadar olmadı, temenni ederim ki bundan sonraki süreçte bunu gerçekleştiririz."

Tel Abyad’da ABD bayrağı

G-20 zirvesi sırasında Çin’de görüşen Erdoğan ve Obama, New York’ta aynı gün BM Genel Kurulu’na hitap edecek. İkilinin görüşüp görüşmeyeceği henüz kesinlik kazanmadı ancak tam da New York zirvesi öncesi Washington-Ankara hattında yeni bir gerilim yaşandı.

ABD destekli YPG birliklerinin Haziran 2015’te IŞİD’den temizlediği, Türkiye sınırındaki Tel Abyad’a ABD bayrakları asıldı. Türk ve Amerikan basınına konuşan farklı kaynaklar, isim vermeden bayrakların ABD tarafından asıldığını söyledi.

Nüfusun çoğunluğu Arap olan Tel Abyad’da Türkiye, PYD’yi etnik temizlik yapmakla suçlamış, tepkilerini Washington’a da bildirmişti. Washington’dan da ‘iddiaları ciddiye alıyoruz’ açıklaması gelmişti. Ankara, PYD’nin Tel Abyad’da kontrolü elinde bulundurmasına tepki gösteriyor.

ABD, PYD’nin kontrolündeki bu bölgeye bayraklarını asarak NATO üyesi olan müttefiki Türkiye’ye, kendi güçlerinin de orada olduğu mesajını vermiş oldu. Erdoğan, bu konuyla ilgili de Atatürk Havalimanı’nda şunları söyledi:

"Maalesef başından beri bizim kesinlikle Suriye’nin kuzeyinde bir PYD yanında YPG gibi bir terör koridoru oluşmasına müsade etmeyeceğimizi hep söyledik. Tel Abyad Arapların aslında yerleşim bölgesi. Burayı ne yaptılar, çeşitli operasyonlarla öncelikle DAEŞ olmak üzere, DAEŞ burada elde ettiği yeri PYD/YPG bunlara bıraktı, bu tabii ilk değil."

Rakka operasyonu için hazırlık

El Bab operasyonu sonrası Suriye’de IŞİD’den temizlenmesi planlanan, IŞİD’in fiili başkenti de olan Rakka. ABD, Münbic’den çekilen YPG birlikleriyle Rakka’ya ilerlemeyi planlıyor. Savunma Bakanı Ash Carter bunu dile getiren en üst düzey yetkili oldu. 8 Eylül’de İngiltere’ye doğru yola çıkmadan önce gazetecilerin sorularını yanıtlayan Carter “Suriye Demokratik Güçleri’nin bir sonraki adım için, Rakka için çalışmalarını sağlayacağını” söyledi.

Ancak İngiltere’de Carter’la Rakka operasyonunu görüşen Savunma Bakanı Fikri Işık, Rakka operasyonunda YPG’nin planlanan rolünü eleştirdi. "Türkiye yalnızca YPG güçlerine dayanma yerine operasyonların merkezinde bölgenin yerli halkının bulunması gerektiği konusunda ısrarlı Türkiye YPG güçlerinin DAEŞ operasyonlarını bahane ederek toprak genişletme ve güç kazanmasına izin vermeyecek" diye konuştu.

Çin’deki görüşme sonrası Erdoğan Obama’nın ‘özellikle Rakka konusunda beraber bir şeyler yapmak istediğini, Türkiye açısından bir sıkıntı olmayacağını’ açıklamıştı.

Suudi Arabistan Kralı Selman, Katar Emiri Şeyh Tamim, İran Cumhurbaşkanı Ruhani ve Irak Başbakanı İbadi’nin de katılacağı  Genel Kurul’da ikili görüşmelerde ve bölgeyi ilgilendiren toplantılarda Rakka ve Musul operasyonları da gündemde olacak.