Orta Asya, başka güçlerin yanı sıra İran'ın da nüfuz ve ağırlık kazanmak istediği önemli bir bölge sayılır.

İranlı liderler zaten yakın oldukları bu bölgeyle ilişkilerini geliştirmek, güçlendirmek için bölge ülkelerini sık sık ziyaret ediyorlar.

Nitekim, bu çerçevede İran Devlet Başkanı Mahmut Ahmedinejat son üç gündür bölgede önemli temaslar yapıyor, anlaşmalara imza atıyor. Ahmedinejat'ın son ziyaretinin ilk durağı Tacikistan'dı. Tacik lider Rahmanov ile iki gün boyunca görüşen Ahmedinejat ve muhatabı, ikili ticaretin daha da geliştirilmesi konusunda mutabakata vardılar, bu yöndeki belgeyi imzaladılar. Buna ilaveten İran, Anzop Tüneli'nin inşası için 6 milyon dolar tahsis etmeyi de taahhüt etti.

Ahmedinejat'ın ikinci ve son durağı komşusu olan Türkmenistan'dı. Ziyaretin ilk günü (salı) liderlerin de katıldığı törende Türkmen ve İranlı bakanlar ikili işbirliğini geliştirmeye dönük 3 mutabakat zaptı ve bir de ticari anlaşmaya imza attılar. Son anlaşma, İran'ın Pas Enerji Şirketi ile Türkmenistan Ulaştırma Bakanlığı arasında akdedildi.

Bu mutabakat ve anlaşma elbette önemli; ancak esas önemli olan, iki ülke arasında dün açılan ikinci doğalgaz boru hattıydı. Bu hat Devletabad-Salıp Yar adıyla anılıyor. Bu hatla, Türkmen doğalgazı ülkenin en büyük, en zengin mevcut gaz yatağı olan Devletabad'dan İran'ın kuzeyindeki Salıp Yar'a akacak, burada İran milli gaz şebekesine bağlanacak.

İnşasına 2009 Temmuz ayında karar verilen bu hat 182 kilometre uzunluğunda ve tam kapasiteye ulaştığında yılda 12-14 milyar metreküp gazı İran'a sağlayacak. Böylece İran'ın başka bir hattan aldığı ile birlikte Türkmenistan'dan yılda alacağı gaz miktarı yaklaşık 20 milyar metreküpe çıkacak. Hat, en başta İran'ın kuzeyinde zaman zaman ortaya çıkan gaz sıkıntılarını giderecek, bu bölgelere garantili gaz sağlayacak.

Bu arada yeri gelmişken, Türkmenistan'dan İran'a uzanan ilk gaz hattını da bir hatırlatalım. Bu hat Körpece-Kurtköy hattı olarak anılıyor. Türkmenistan'ın batısındaki Körpece gaz yatağından İran'ın Kurtköy denen bölgesine uzanan bu hattın 135 kilometresi Türkmen topraklarında, 65 kilometresi de İran topraklarında bulunuyor. 1997 yılında 190 milyon dolara inşa edilen hattın maliyetinin yüzde 90'ını o zaman İran karşılamış, Türkmenistan kendi üstüne düşen maliyet payını daha sonraları gaz ile ödemişti. 1.000 milimetre çaplı borulardan meydana gelen bu hat yılda yaklaşık 8 milyar metreküp gazı İran'a sevk ediyor.

Bu hat ve dün açılan ikinci hatla Türkmenistan-İran gaz ilişkileri yeni bir döneme giriyor, İran, Türkmen gazının önemli bir müşterisi oluyor. Bu, şüphesiz özellikle Türkmenistan bakımından son derece önemli bir gelişme sayılır; zira İran gazı artı geçenlerde açılan Türkmen-Çin gaz hattı sayesinde Türkmenistan yıllardır Rusya'nın dikte ettiği bağımlılıktan kurtulmaya başlıyor ve böylece pazarlık gücü gittikçe artıyor.

Bu hatta ilaveten, son ziyaretle iki ülke Kuzey-Güney demiryolu hattının geliştirilmesi konusunda da önemli ilerlemeler kaydetmiş bulunuyorlar. Haberlerden anlaşıldığı kadarıyla iki ülke bu hat ile ilgili Atrak-Gorgan hattı konusunda 650 milyon dolarlık bir anlaşma imzalamış bulunuyorlar. Kuzey-Güney demiryolu projesi Türkmenistan'dan da geçerek Kazakistan'ı İran'ın Basra Körfezi limanlarına bağlayacak, böylece hem Kazakistan ve hem de Türkmenistan sıcak denizlerden faydalanmada önemli bir kazanım elde etmiş olacaklar. Bu aynı zamanda, nükleer programı dolayısıyla halen üç adet BM müeyyidesine maruz kalan ve yenisi için kulisler yapılan İran'ı da rahatlatacak gerçekten önemli bir proje. Hayata geçtiğinde bölge jeopolitiğinden önemli bir dinamik olacak elbette.

Kısacası İran, Orta Asya'nın değerini iyi öğrenmiş bir ülke olarak bölgede hamleler yapıyor ve bunlarda da Türkmenistan önemli bir rol oynuyor. Velhasıl, İran, Orta Asya oyununu iyi oynamaya çalışıyor.

ZAMAN