Afganistan, bugün büyük güçlerin nüfuz mücadelesi yaptıkları ülkelerin başında geliyor. Bugün ülkede Amerika ve NATO askeri olarak varlar ve daha uzun süre kalacakları da şimdiden belli. Nitekim, her ikisi de 'misyonumuz ne zaman biterse o zaman ayrılırız' diyorlar.

Diğer yandan askeri olmasa da mesela İran, Pakistan, Hindistan da Afganistan'da siyasi ve ekonomik nüfuz kazanma arayışı içindeler elbette. Türkiye de eğitim, kültür, ekonomik, askerî ve elbette siyasi bakımdan Afganistan'da bayrağını gösteriyor.

Bu ülkeler listesinde son yıllara kadar bir büyük güç eksikti; listede yoktu bu güç. Bu güç elbette Çin. Diğer ülkeler şu veya bu şekilde nüfuz mücadelesine dâhil olurlarken Çin, mücadeleyi seyretmekle yetinmişti.

Ne var ki bu durum artık değişiyor, Afganistan'ı yıllarca dış politika önceliklerinin en altında gören Çin, artık bu ülkeyle yakından ilgileniyor, 'Afgan Oyunu'na dâhil olmaya başlamış bulunuyor ve bu çerçevede önemli hamleler yapıyor.

Bu hamlelerin en önemlisi Logar eyaletinde bulunan Aynak bakır yataklarına yönelik hamle sayılır. 1979 yılındaki Sovyet işgalinden bu yana el sürülmeden duran bu yatakların dünyanın en büyük çıkarılmamış bakır rezervlerine sahip olduğu çoktandır söyleniyor.

Afgan hükümetinin özelleştirme planı çerçevesinde milletlerarası ihaleye açılan Aynak için geçen yıl Rus Strikeforce (Oleg Deripaska'nın Basic Elements adlı holdingine bağlı), Kazak Kazakhmys Konsorsiyumu, Amerikan Phelps Dodge ve Çin China Metallurgical Group adlı dev şirketler teklif vermişlerdi. İhale sürecinde 2 milyar dolar değerinde olduğu söylenen Aynak, sonunda 3,5 milyar dolar teklif veren ve bununla herkesi şaşırtan ve kızdıran China Metallurgical Group'un eline geçmişti.

Aynak bakır yatakları, 28 kilometrekarelik bir alan içinde yer alıyor. Tahminlere göre, yataklarda 88 milyar dolar civarında bakır var.

Afganistan'ın nisbeten güvenli bir bölgesinde bulunan Aynak sadece bir bakır madeni projesinden ibaret de değil; başka yönleri de var; zira bakırın çıkarılması, işlenmesi için enerji de gerekiyor. İşte bu yüzden Çin, madenin hemen yakınında 400 megawat gücünde kömür ile çalışacak bir elektrik santrali de inşa edecek. Buna ilaveten ayrıca Batı Çin-Tacikistan-Afganistan-Pakistan'ı birbirine bağlayacak bir de demiryolu yapacak, nakliye problemini de çözecek.

Aynak projesinin 6 yıl içinde tamamlanarak hayata geçmesi planlanıyor. Bu olduğunda 10 bin Afgan'a istihdam sağlanmış olacak. Afgan devleti de madenden yılda 400 milyon dolar kadar gelir elde edecek, ki bu gelir bugünkü devlet bütçesinin yarısından fazlasına tekabül ediyor. Buna ilaveten milyonlarca dolar da çeşitli vergiler altında devletin kasasına girecek elbette.

Esasen Çin, Taliban'ın 2001 yılında devrilmesinden sonra Afganistan'da bazı işler yapmıştı. Çin ZTE ve Huawei şirketleri Afgan Ulaştırma Bakanlığı ile ortaklaşa digital telefon şebekeleri kurmuşlardı. Ayrıca, Parvan eyaletinde sulama projelerinde yer almış, Kabil ve Kandahar'da hastaneler de inşa etmişti.

Ancak tabii Aynak projesine göre bunlar küçük işlerdi. Aynak projesi şüphesiz Afgan tarihinin en büyük doğrudan yabancı sermaye yatırımı oluyor. Bu da bize iki şeyi gösteriyor: Bir; Çin Afgan Oyunu'na girmiş bulunuyor ve büyük oyuncu olmak istiyor; iki hammadde, maden, enerji kaynakları konusunda Çin'in ne kadar hırslı ve planlı hareket ettiğini ortaya koyuyor. Bu bakımdan muhtemelen Çin, Afganistan'ın başka maden ve enerji kaynaklarına da şimdiden göz dikmiş bulunuyor.

Bu konularda ileride nasıl hareket edecek, kimlerle yarışacak bilinmez; ama Afganistan'ın güncellenen doğalgaz ve petrol rezervlerine baktığımızda (ki çok büyük oldukları iddia ediliyor) bunlarla muhakkak ilgileneceği de bugünden söylenebilir.

Çin, artık Afganistan'da kısacası...

Zaman gazetesi