BM Güvenlik Konseyi geçici üyeleri Türkiye ve Brezilya'nın dışişleri bakanlarının büyük çabaları sonucu dün Tahran'da imzalanan nükleer takas anlaşması esasen İran ile büyük güçler arasında uzun süredir devam eden nükleer ihtilafa çözüm bulmak için BM tarafından geliştirilen ve İran'a teklif edilen bir çözüm formülüydü.

BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon tarafından geçen yıl ortaya atılan bu formüle göre, İran 1.200 kiloluk düşük oranda zenginleştirilmiş uranyumunu Rusya'ya gönderecek, Rusya bunu yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyuma dönüştürecek ve bu zenginleştirilmiş uranyum da daha sonra Fransa'ya gönderilip uranyum yakıt çubukları haline getirilecekti. Bu çubuklar da İran'a teslim edilecek, İran da bunları Tahran'da bulunan, tıbbî izotoplar üreten araştırma reaktöründe kullanıma sokacaktı. Böylece, İran'ın bu reaktör için ihtiyaç duyduğu nükleer yakıt bu surette sağlanmış olacak, İran uranyumu zenginleştirme faaliyetlerini durdurmuş olacaktı.

İran yönetimi bu formülü geçen ekimde kabul etti; ancak daha sonra hem kendi uranyumu hem de nükleer çubukların İran topraklarında aynı anda takasını içeren şart öne sürdü. Bu şart da büyük güçler tarafından kabul görmedi ve formül rafa kalktı. Bu formül, sonunda dün Türkiye ve Brezilya'nın girişim ve çabalarıyla bir anlaşma haline getirilerek söz konusu güçlerin onayına sunuldu. Formülün ayrıntıları dün itibarıyla tam belli değildi. Ancak, ortaya çıkan bilgilere göre, anlaşma çerçevesinde İran 1.200 kilo yüzde 3,5 oranında zenginleştirilmiş uranyumu tek sevkiyatta Türkiye'ye teslim edecek ve 1 yıl içerisinde Tahran'daki araştırma reaktöründe kullanılmak üzere yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş ve yakıta dönüştürülmüş 120 kilo yakıtı alacak.

İran, zenginleştirilmiş uranyumunu, Amerika, Fransa, Rusya ve Milletlerarası Atom Enerjisi Kurumu'ndan (IAEA) meydana gelen Viyana grubundan, Türkiye'de teslim alacak. Takasın gerçekleşmemesi halinde ise İran, Türkiye'ye teslim edilen uranyumunu hemen ve şartsız olarak geri alacak. Türkiye'ye teslim edilecek uranyum da İran'ın malı olarak süreç boyunca muhafaza edilecek. Viyana grubunun anlaşmayı kabulü halinde İran'ın uranyumu bir ay içinde zenginleştirmeyi yapacak ülkeye sevk edilecek ve nihai takas da bir yıl içinde gerçekleşecek. İran, varılan anlaşmayı bir hafta içinde IAEA'ya bildirecek.

İran ile büyük güçler arasındaki nükleer ihtilafa çözüm getireceği söylenen takas anlaşmasının ortaya çıkan ana maddeleri böyle. Diğer maddeler ise henüz belli değil. Bu bakımdan anlaşmayı tam olarak değerlendirme şu safhada mümkün değil. Ayrıca, anlaşmanın Viyana grubu ve özellikle IAEA tarafından nasıl değerlendirileceğini de muhakkak beklemek gerekiyor. Bu yüzden de 'ihtilafa sonunda çözüm bulundu; İran'a karşı 4. paket müeyyidelere gerek kalmadı' demek pek anlamlı sayılmaz. Zaten anlaşma hakkında şu değerlendirmeyi yaptığımız sırada büyük güçlerden herhangi bir değerlendirme de yapılmamıştı. Bu değerlendirmeler bugün-yarın yapılacak; ancak bu safhada ben bu değerlendirmelerin İran'ın genel nükleer programı çerçevesinde yapılacağını ve 'takas anlaşmasının memnuniyetle karşılandığı; ancak bunun yeterli olmadığı' şeklinde bir görüş açıklanacağını tahmin ediyorum.

Gerçekten de takas anlaşması İran'ın genel nükleer programı ile ilgili meselelerin tamamını kapsamıyor, ortada bulunan şüphelerin tamamını gidermiyor, bazı önemli soruları da cevaplandırmıyor.

'Takas anlaşmasıyla İran genel uranyum zenginleştirme faaliyetine son verecek mi, bu konuda anlaşma sonucunda hangi noktaya geldi, uranyum zenginleştirmeden vazgeçiyorsa, bundan sonra zenginleştirilmiş uranyum ihtiyacını hangi ülkeden, hangi şartlarda karşılayacak?' gibi önemli sorular bunlar. Takas anlaşması önemli bir ilk adım; bunu sağlayanlara da teşekkür ediyoruz; ancak ihtilaf tam ve kesin çözülecekse bunun da ötesine gitmek gerekiyor elbette. Bunu da şimdiden bilmek gerekiyor...

ZAMAN