HAKSÖZ-HABER
1949 yılında yayınlanan fakat halen güncelliğini ve geçerliliğini yitirmeyen George Orwell imzalı 1984, bugüne dair hassaten siyasi meseleleri idrak ve analiz etmek noktasında önemini koruyor.
Murat Ayar, 1984 kitabı üzerinden kaleme aldığı yazısında, devlet propagandası, muhalefetin itibarsızlaştırılması ve kutsallaşan lider kültür üzerine incelemelerde bulunuyor.
***
George Orwell’in 1984 romanında propaganda mekanizması ve lider kültünün inşası
Murat Ayar
George Orwell’in 1984 adlı eseri, yalnızca bir distopya değil, totaliter siyaset biçimlerinin düşünsel anatomisini sergileyen bir laboratuvardır. Orwell, bireyin zihinsel dünyasını kuşatan rejimlerin nasıl işlediğini, bunların dayandığı ideolojik altyapıyı ve toplumsal mühendislik mekanizmalarını edebi bir anlatı formunda çözümlemiştir. Roman, kendi çağının otoriter ideolojilerine —özellikle Stalinist Sovyetler’e ve Nazi Almanyası’na— yöneltilmiş bir eleştiri olarak okunabilir; fakat asıl önemi, her dönemde benzer eğilimlerin yeniden üretilebileceğini göstermesindedir.
Bu metinde üç ana eksen üzerinde durulacaktır: muhalifin itibarsızlaştırılması, devlet propagandasının sistematiği ve lider kültünün kutsanması. Bu üç unsur, yalnızca Orwell’in kurgusal evreninde değil, modern siyasal sistemlerin çoğunda iktidarın yeniden üretiminde temel araçlar olarak karşımıza çıkar.
Muhalifin İtibarsızlaştırılması: “Gerçekliğin Yeniden Yazımı”
Orwell’in dünyasında muhalif, sadece bastırılan ya da cezalandırılan kişi değildir; öncelikle itibarsızlaştırılmış, daha sonra tarihten silinmiş kişidir. Bu süreç, rejimin varlığını sürdürmesi için zorunludur. 1984’te Emmanuel Goldstein figürü bunun örneğidir: kimliği belirsiz, belki de hiç var olmamış bir düşman. Parti, kendi düşmanını yaratır; çünkü toplumu birleştiren, çoğu zaman ortak bir nefret duygusudur.
Bu noktada Orwell, modern propagandanın en tehlikeli biçimini gösterir: düşman icadı. Muhalif, rejimin içindeki “bozulmuş unsur” olarak kodlanır. Bu sayede her eleştiri “ihanet”, her sorgulama “suç” haline gelir. Tarih, Parti’nin ihtiyaçlarına göre sürekli yeniden yazılır; dünün dostu bugünün düşmanı olabilir. Böylece hakikat akışkan hale gelir, geçmişin sabitliği ortadan kalkar.