Hukuk mu, Mantıksızlık mı?

Yasin Şamlı

Adaletin tesisinde yargılama aşaması ve hakimin tarafsızlığı çok önemlidir. Ancak bundan evveli hukukun tanımından, temel ilkelerinden, toplum hayatına etkisinden kısa da olsa bahsetmek zorunludur.

Hukuk, kısaca ''Adaleli sağlamaya yönelmiş bir düzendir" şeklinde tanımlanmaktadır. Yegane hedefi adaletin sağlanması (tesisi) ve tevziidir. Bu yönüyle bakıldığında bir toplumda huzur ve barışın varolabilmesi için hukukun hakimiyeti kaçınılmazdır. Hukukun hakim olmadığı bir toplumda ise ancak anarşinin hakim olacağı iddia edilse de, bir toplumda adalelin hakkıyla tevzi edilemediği kanaati yaygınlaşmaya başladığında insanlar haklarını ve adaleti hukuk dışı yollardan aramaya başlayacaklardır. Mesela rüşvet yaygınlaşacak ve insanlar mafyadan medet umar hale geleceklerdir.

Eğer bir toplumda rüşvet ve mafya var ise, o toplumda hukukun üstünlüğünden (hukukun hakimiyetinden) bahsetmek, yönetilenleri aldatmaya çalışmaktan başka bir anlam ifade etmeyecektir.

Hukukun uygulanmasında en önemli aşamalardan biri şüphesiz ki muhakeme aşamasıdır. Bu aşamanın da kendine özgü ve zorunlu ilkeleri vardır. Bu ilkelerin en önemlilerinden biri yargılayanın tarafsızlığıdır. Bunun önemli bir yansıması ise, yargılayan (yargıç) sıfatının, müşteki veya mağdur, yahut da davacı veya davalı sıfatı ile birleşmemesidir. Mesela dava konusu bir fiilden hakim (yargıç) de zarar görmüş ise veye yarar sağlamış ise hakimin o davadan çekilmesi, o davaya bakmaması gerekmektedir. Aksi halde hakimin hem hakim, hem mağdur veya hem hakim, hem sanık ya da davalı olması durumu ortaya çıkar ki, bu hususun mantıkla izahı mümkün olmadığı gibi, hukuk veya adalet ile de uzak veya yakından ilgisi olamaz. Yani kişinin kendi hakkındaki bir davada hakim olması (yargılayıp hüküm veren olması) izahı mümkün olmayan bir husustur. Hatta bu kadar aleni olmasına dahi gerek yoktur. Eğer bir hakim bakmakta olduğu bir davada tarafsız olamayacağı kanaatine varmış ise bu halde hukuken hemen davadan çekilmelidir. Bu mer'i hukukun bir gereği olmaktan başka, hukukun temel ilkelerinden biridir.

Bu husus ile bağlantılı olarak, sizin aile efradınızdan birine karşı bir suç işlendiğini, suç işleyen sanık hakkında bir dava açıldığını, sizin de bu davanın hakimi (yargılayanı) olduğunuzu düşünün, ya da herkesin kendisine karşı işlenen bir suçun cezasını kendisi vermeye kalktığını düşünün; sanırız sonucu kestirmek zor olmasa gerekir.

Bir yargılamada hukukun temel ilkelerinin ihlal edilmesi söz konusu ise, adaletten bahsetmemiz mümkün olamaz. Adaletin yargılama safahatında ihlali ise, münferit bir mesele olarak kalmayıp toplum düzenini de bozacaktır.