Polonya, Rusya ile henüz yeni bir başlangıç yapmışken Dünya Çeçen Kongresi’ne kucak açarak Moskova’nın sinir tellerini neden zıplattı? Lehlerin kara kitabında yer alır Ruslar. Düşmanlık Rusların tarih sahnesine çıktığı günlere uzanır.

Lehlerin Kafkaslar’la ittifakı da en az bu kadar eskidir. Beş Çerkes prensinin Ruslara karşı Leh ordusuna katıldığı 1562’den beri özel bir ilişki var. Çerkes prensleri, Kırım’a karşı Ruslarla birlikte savaşan ve Korkunç İvan’ın Çerkesya’ya vali atadığı Prens Dimitro Wisniowiecki’nin edindiği dostlardı. Wisniowiecki Lehistan’a bağlı Ukraynalı bir Kazak’tı. Ruslar, Lehistan’a saldırdığında Wisniowiecki, Çar’a düşman kesilmiş, Çerkesler de 300 askerle dostluğun şerefine Lehlerin safına geçmişti. Siciller kazınsın, bugün Polonya ordusunda Çerkes izleri çıkar. Polonya, Ermeniler hariç Rusya’yı milletler hapishanesi olarak gören halklar için selamet kapısıydı. En çarpıcı örneği Promethe Birliği. Aydın Turan 1997’de Tarih ve Toplum dergisinde enfes bir derleme yapmıştı. Promethe, Varşova’nın finansörlüğünde Rus karşıtlarını buluşturan şemsiyeydi.

Bolşevik ihtilali sonrası Ukraynalı R. Stotski, Azeri M. E. Resulzade, Gürcü N. Jordania, Türkistanlı M. Çokayoğlu, Kırımlı C. Kırımer, Kafkasyalı A. Tsalıkattı ve M. Girey gibi muhaliflerin kavşak noktasıydı. Sürgündeki her milletin dergisi vardı. Kırımlıların Emel’i, Azerilerin İstiklal’i, Gürcülerin Şahartvelo’su Kafkasyalıların Şimali Kafkasya’sı... Promethe’de Kafkasyalılar ayrı milletler olarak değil Kafkasya Dağlıları Halk Partisi (KDHP) ile temsil ediliyordu. Simge isim Şeyh Şamil’in torunu Said Şamil’di. Hedef büyüktü. Gürcü ve Azerilerle birlikte 1934’te Brüksel’de Kafkasya Konfederasyon Anlaşması’nı imzalayıp siyasi birlik modeli bile ortaya koymuşlardı.

Rus karşıtı damar
Zaman değiştirse de Polonya’da Rus karşıtı damar hep olageldi. Milliyetçi Yaroslav Kaçinski’nin ardından Başbakan Donald Tusk, Rusya ile yeni sayfa açsa da Leh siyasi yelpazesinde Çeçenlerın akıp geçeceği damarlar mevcut. Rusya’nın kopardığı gürültüye değip değmediği bir yana kongrenin Polonya’da toplanabilmesinin izahı bu olsa gerek. Fakat herkesin Varşova’da buluşabildiği koşullar da geride kaldı. Hazin olan şu ki, bırakın farklı milletlerin buluşmasını Çeçenler bile yekpare bir araya gelemedi. Rus yanlılarını kimse Varşova’ya beklemiyor. Ama bağımsızlık yanlıları da paramparça.

Polonyalılar Ahmet Zakayev’i Ruslara jest olsun diye 13 saatliğine tutuklamasaydı kongre basit bir taşra toplantısı olarak kendi ses duvarını aşamayacaktı. Halbuki Zakayev Britanya’nın bahşettiği siyasi sığınmacı pasaportuyla Varşova’ya daha önce üç kez muteber konuk olmuştu. Kimse ses çıkarmamıştı. Ama Ruslar Zakayev’in iadesi için bastırarak kongrenin reklamını yaptı. Rus siyasi basireti buraya kadar. Üstelik kongrenin organizatörü St. Petersburg’da Rus İçişleri akademisinde hukuk profesörü Deni Teps. Madem gürültü koparacaktın Teps’in kulağını çekmen yeterliydi. Rus demokrasisi buna izin veriyor olmalı! Bir de Teps’in suyun başında olması ‘Kongre Rus komplosu’ diyen Çeçenler için kıllanma nedeni. Şüpheci kanadın bir iddiası daha var: “Kongreyi Kremlin’deki Putin karşıtları organize etti, giderleri oligark Boris Berezovski karşıladı.”

Kadirov da kongre peşinde
İlginç olan bir nokta da Rusya’nın geçen yıl kendi güdümündeki Çeçen başkan Ramzan Kadirov üzerinden Zakayev’le eve dönüş pazarlığı yapmış olması. Bu pazarlık Zakayev’i eski dostlarından etti. Hatta sürgündeki parlamento başkanı Jaloudi Saralyapov, Zakayev’i başbakanlıktan aldı. Tabii Zakayev kararı reddetti. Ortaya Çeçen-İçkerya adına konuşan üç kanat çıktı: Biri Zakayev, ötekisi Saralyapov, bir diğeri Ahyad İdigov ile Cohar Dudayev’in dul eşi Alla Dudayeva’nın da yer aldığı Çeçen-İçkerya Geçici İcra Komitesi. Haliyle komite cephesi ile Kadirov’la pazarlığa karşı çıkanlar kongreyi tecrit etti. Kongre çoğu Çeçen için halkın değil silahlı direniş kanadıyla alakası kalmamış Zakayev’in forumundan ibaretti. Hatta bazıları Rusya’nın kasten Zakayev’i tutuklatıp yıldızını parlattığını düşünüyor. Belki gelecekte Kadirov’a alternatif olabilsin diye. Tabii Kadirov da boş durmuyor; ekimde alternatif kongre toplayıp kendini meşru lider ilan ettirecek.

Neticede 80 kadar Çeçen, Polonya’nın geçmişten ödünç Rus karşıtı penceresinden dünyaya seslenme şansı buldu; BM’den Çeçenya’da işlenen suçlar için uluslararası mahkeme, AB’den Rusya’nın da katılımıyla Çeçenya konferansı istedi. Rusya da kongreyi kendini zorlayacak bir gündem oluşturmadan atlattı. Ama Çeçenya’daki sorunu çözdüğü savını güden Rusya’nın kaçamayacağı bir sorun var: Avrupa’daki 200 bin kadar Çeçen mülteci, Çeçenya’daki düğüm çözülmüş olsaydı Avrupa hâlâ mülteci kaynıyor olmayacaktı. Yoksa Çeçenler vatanlarına düşkün bir halk. Büyük trajedilerle sürüldükleri coğrafyalardan dönüp baba ocağını tekrar yakmayı başarmış bir halk.

Bağımsızlık çok mu geldi?
Güney Osetya, dört ülke tarafından tanındı tanınmasına da Eduard Kokoyti bağımsızlığı hazmedemedi. Kuzey Osetya ile birleşme fikri hâlâ ağır basıyor. Birleşme demek, Rusya’ya katılmak demek. 20 Eylül’de cumhuriyet 20. kuruluş yılını kutlarken Kokoyti’nin gönlünde iki seçenek vardı: Ya Rusya ile ortak devlet ya da entegrasyon. Allah’tan Ruslar Osetlere ısrarla bağımsız muamelesi yapıyor. Bakalım nereye kadar gider bu ısrar.

‘Su’dan nedenlerle işgal 
İsrail, Golan Tepeleri’ni neden terk etmez? ‘Su’dan sebeple. Ermenilerin Azeri topraklarına kazık çakmalarının nedeni de su. Ermenistan’ın 1993’te işgal ettiği Kelbecer, Karabağ’ın içme suyunun yüzde 83’ünü karşılıyor. Kelbecersiz Karabağ ‘kayabağ’ demek. Kelbecer’le birlikte Laçin Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan koridor. İki bölge geri alındığında Karabağ ister bağımsız, ister özerk bölge olsun şah damarı Azerilerin elinde olacak. Anlaşılan ‘su’dan işgal illaki ‘su’dan çözümü de gerektiriyor.

Zarafet ve ritmin şovu
Efsane Nalmes, Kafkasya’nın en eski dans ekiplerinden biri. Adıgey’in himayesinde... Giydikleri kostümlerle, kadim kültürün kodlarını taşıyan koreografilerle, çaldıkları Çerkes akordeonu mızıka ve iki telli kemençe şıç’epşıneyle, ritim tuttukları ahşaptan phaçik ve üfledikleri bjamiyle 74 yıldır Adıge kültürünü nesilden nesile aktarıyorlar. Nefes kesen gösterileriyle Türkiye’de turneye çıkıyorlar. 10 ili kapsayan turne 23 Eylül’de Antalya’dan başlıyor. Zarafet ve ritmin buluşması 25 Eylül’de Ankara, 2 Ekim’de İstanbul’da.

Taymasha’nın anısı
Çeçen lider Ramzan Kadirov, geçen yıl, Çar ordusuyla savaşmış Çeçen kadınların anısına Çeçen Kadınları Günü ilan etti. 15 Eylül 1819’da Rusların ele geçirdiği 48 Çeçen kadın esir olmaktansa Terek nehrine atlayıp ölmeyi seçmişti. Bunlardan Aybika, Jansiga, Zaynap birer simge. Gehili Taymasha da Çar’a kök söktüren birliğin lideriydi. Kadirov o gün doğan çocuklarına bu isimleri verenleri ödüllendirdi. Ama günün konserine gidenlerden başı açık olanlar içeri alınmadı. Taymasha’nın anısına yakışmadı.

RADİKAL