Sermaye kuralları net bir sistem göremezse harekete geçemiyor. Tarihe baktığımızda eskinin her yok oluşunda yeniyi kurma, düşünme aşamasından sonra ortalama 7 ila 10 yıl sürebiliyor.

Aktarılan milyarlarca dolara rağmen krizin durdurulamaması da bu yüzden. Çünkü yeni sistem henüz kurulmadığından harcanan para da boşa gitti.

Buraya kadar dünkü yazının bir özetiydi. Dün yazıyı bu kez teorisyenlerin işinin zor olacağını söyleyerek bitirmiştim. Şimdi bunun nedenlerini açıklayayım.

Global ekonomi sistemini kuranların işi çok daha kolaydı. Çünkü onlar büyük ölçüde anlamlı bir sistemi devraldıklarından onu dönüştürecek yeni kavramları üretmeleri kolay olmuştu.

Her şey o yıllarda büyük hızla oldu. Örneğin; 1980 öncesinde derivatives (Türevler) olarak adlandırılan kontratlar hiç bilinmezdi bile. 2-3 yıl içinde türevlerde büyük bir patlama yaşandı. İnsanlar o arada swap, options gibi yeni araçları öğrendiler ve hemen büyük hızla bunları uygulamaya soktular. 2006 yılının sonuna gelindiğinde hacimleri 400 trilyon dolara ulaşmıştı.

1990 yılında sadece 610 hedge fon vardı ve yalnızca 38.9 milyar doları yönetiyorlardı. 2006 yılına gelindiğinde 9 bin 462 hedge fon oluşmuştu ve 1.5 trilyon doları yönetiyorlardı. (‘Wall Street Lays another Egg’ Nial Ferguson Vanity Fair dergisi, Aralık 2008).

Tamam, teorisi yazılmıştı bunların sistemi oluşturulmuştu ve dünya büyük bir türevler fırtınasına kapılmıştı. Herkes büyük paralar kazanıyordu ama kimse neyin ne olduğunun tam farkında değildi.

Ekonomide türevler türü araçların ortaya çıkması, sanat tarihinde modernizmin doğuşuna benzetiliyor (‘Melting Into Air’ John Lancester, New Yorker 10 Kasım 2008).

Biraz genelleme yapacağım şimdi. Nasıl ki modern sanatta, hakkında sanat yapılan olay veya cisimle bağlantı kopmuştur. Yani temsil edildiği varsayılan şey ile sanat eseri arasında anlam bağlantısı kopmuştur ve sanat soyuttur.

Ekonomide de türevler yaygınlaşınca üzerinden büyük paralar kazanılan kağıtlar ile bu kağıtların bağlantılı olması gereken reel ekonomik faaliyetlerin bağlantısı da tamamen koptu.

Warren Buffett türevlerden nefret ederdi ve bunlar hakkında 2002 yılında şöyle konuşmuştur: “Ne tür türev kontratlarının ortaya çıkacağı sadece insanın hayal gücüyle sınırlanmış gibidir. (Daha doğrusu bunların çeşitliliği bir zırdelinin hayal gücüyle sınırlıymış gibi bir görünüm de vardır). Diyelim ki siz bir gün aniden 2020 yılında Nebraska eyaletinde bir yıl içinde doğabilecek ikiz çocuk sayısı tahmini üzerine dayalı bir kontrat yazmaya karar verdiniz. Bugün ekonominin durumu öyledir ki; bu kontratı imzalamaya hazır insanları hemen bulabilirsiniz ve bu kağıtlar üzerine hemen işlemler başlar”.

Büyük yatırımcının tespitlerine katılmamak mümkün değil. Sonunda global ekonomi tamamen hayal üstüne kurulu bir şekilde, reel ekonomik faaliyetten tamamen soyutlanmış, mükemmel, modern bir biçimde çalışmaya başladı. İçindeki oyuncuların bir dakika durup düşünecek zamanları bile yoktu.

Diğer bir ünlü yatırımcı George Soros bu ekonominin temelindeki bilginin de yanlış olduğunu söylüyor. Ekonomi doktrinin dayandığı ‘genel denge’ paradigmasının yanlış olduğunu ve ekonomide aslında ‘genel dengesizlik’ bulunduğunu, eğer dış müdahale olmaksızın dengeye otomatik varılacak diye varsayarsanız ve buna göre beklenti oluşturursanız bu yanlış bilgiyle doğal olarak oluşmakta olan genel dengesizliği daha da artırabilirsiniz. (The New Paradigm for Financial Markets: The Credit Crises of 2008 and What it Means, George Soros)

Bu sistemin çökmek zorunda olduğu çok önceden belliydi. Sadece ne zaman olacağı konuşuluyordu. Çünkü hiçbir sistem bir hayale, soyutlamaya bağlı olarak uzun süre dayanamazdı.

İşte bu yüzden şimdi yeni sistemi düşünüp inşa edeceklerin işi çok zor. Anlamı olan bir şey devralmadılar. Modernizmin çöküşünden sonra ne gelir, doğal olarak post modern. Şimdi işin daha da kötüsü, post modern ekonomi aşamasındayız. Bize Derrida gösterdi ki post modernde herhangi bir şey kendi başına anlam taşımaz ve kendine bir anlamı sadece karşıtlarına ve başka şeylere göndermeler yaparak oluşturabilir. Böylece post modern düzende, modern dönemde gerçeklikle bağlantısı koparılmış şeylerin anlamları daha da belirsizleşir ve bizler anlamın merkezini bulamamaya başlarız. (Bu durum bana T.S. Eliott’un ‘Çorak Ülke’ şiirini hatırlatıyor).

Yeni sistemin, yeni paradigmanın oluşturulması işte bu yüzden uzayabilir. Çünkü manasızlık içinden çıkıp yeni bir mana üretilmek zorunda. Belki durgunlukta da hayat bir şekilde sürecek ama bir yeni sistemin oluşturulması ve normale dönüş en az 7-10 yıl kesin sürer diyorum. (Bu arada belki de özel mülkiyete dayalı demokrasi sisteminin çöküşüne tanık olmaktayız. Bu da olabilir. Ekonomist Robert Shiller’in kağıt paranın tamamen ortadan kalkacağını söylediği yeni sistemi çok tartışıldı: ‘The New Financial Order: Risk in the 21st Century’).

AKŞAM